اکسپلویت (Exploit) چیست؟

اکسپلویت (Exploit) چیست؟

با انفجار لوازم جانبی کامپیوتر، پیشرفت‌های نرم‌افزاری، محاسبات لبه‌ای (Edge Computing) و رایانش ابری (Cloud Computing)، حجم عظیمی از آسیب‌پذیری‌های جدید برای سوءاستفاده به وجود اومده.

اکسپلویت (Exploit) در حالت اسم به یه بخش از کد یا یه برنامه اشاره داره که به‌صورت مخرب از آسیب‌پذیری‌ها یا نقص‌های امنیتی توی نرم‌افزار یا سخت‌افزار سوءاستفاده میکنه تا به سیستم نفوذ کنه و حملاتی مثل حمله انکار سرویس (Denial-of-Service – DoS) رو راه‌اندازی کنه یا بدافزارهایی مثل جاسوس‌افزار (Spyware)، باج‌افزار (Ransomware)، اسب تروجان (Trojan Horse)، کرم (Worm) یا ویروس (Virus) رو نصب کنه.

پس اکسپلویت خودش بدافزار نیست، بلکه وسیله‌ای برای تحویل بدافزار محسوب میشه.

در حالت فعل، “اکسپلویت کردن” یعنی موفقیت‌آمیز انجام دادن چنین حمله‌ای.

اکسپلویت چطور کار میکنه؟

وقتی توسعه‌دهنده‌ها سیستم‌عامل (Operating System – OS) یه دستگاه رو تولید میکنن، کدهای نرم‌افزار مینویسن یا اپلیکیشن‌ها رو توسعه میدن، به‌دلیل نقص‌های ذاتی در فرآیند توسعه، ممکنه باگ‌هایی (Bugs) به وجود بیاد.

این باگ‌ها میتونن یه آسیب‌پذیری (Vulnerability) توی سیستم ایجاد کنن، و یه اکسپلویت به دنبال این نقص‌ها میگرده تا راهی برای نفوذ به پایگاه‌های داده (Databases)، شبکه‌ها (Networks) یا سیستم‌ها (Systems) پیدا کنه.

اگه این باگ گزارش نشه و وصله (Patch) نشه، تبدیل به یه نقطه ورود برای مجرمان سایبری میشه تا بتونن از اون برای اجرای یه اکسپلویت استفاده کنن.

با توجه به اینکه توی دنیای مدرن امروز تعداد زیادی از دستگاه‌ها به هم متصل هستن، مثل چیزی که در اینترنت اشیا (Internet of Things – IoT) میبینیم، یه اکسپلویت فقط یه دستگاه رو به خطر نمیندازه. بلکه میتونه به عنوان یه نقص امنیتی برای کل شبکه عمل کنه.

انواع مختلف اکسپلویت‌ها

سخت‌افزار (Hardware)

سخت‌افزار، در هر سطحی که باشه، باید روی یه سیستم‌عامل (Operating System) اجرا بشه؛ چه یه سیستم‌عامل پیچیده برای کامپیوترهای شخصی (PC) یا یه سیستم‌عامل ساده‌تر برای دستگاه‌های لبه‌ای (Edge Devices). آسیب‌پذیری‌های موجود در سیستم‌عامل میتونن به عنوان نقاط ورودی برای اکسپلویت‌ها عمل کنن و ممکنه باعث خراب شدن حافظه (Memory Corruption) یا قفل شدن دستگاه (Freeze) بشن.

نرم‌افزار (Software)

باگ‌های نرم‌افزاری یه پیامد طبیعی در توسعه نرم‌افزار هستن، اما اگه این باگ‌ها اصلاح یا وصله (Patch) نشن، میتونن به آسیب‌پذیری‌هایی تبدیل بشن که در برابر اکسپلویت‌ها باز هستن.

برخی از روش‌های رایج اکسپلویت نرم‌افزاری عبارتند از:

• نقض ایمنی حافظه (Memory Safety Violations)
• خطاهای اعتبارسنجی ورودی (Input Validation Errors)
• حملات کانال جانبی (Side-Channel Attacks)
• باگ‌های سردرگمی در سطح دسترسی (Privilege Confusion Bugs)

شبکه (Network)

تمام اجزای یک شبکه، از سخت‌افزار و نرم‌افزار گرفته تا پیکربندی‌های فایروال (Firewall Configurations)، میتونن نقاط آسیب‌پذیری ایجاد کنن.

برخی از حملاتی که میتونن بخشی از یه اکسپلویت باشن عبارتند از:

• ربایش دامنه (Domain Hijacking)
• حملات انکار سرویس (Denial of Service – DoS) و انکار سرویس توزیع شده (Distributed Denial-of-Service – DDoS)
• بدافزارها (Malware)

کارکنان (Personnel)

حتی کارکنان سازمان هم میتونن هدف حملات سایبری قرار بگیرن. مجرمان سایبری ممکنه با استفاده از روش‌هایی مثل:

• مهندسی اجتماعی (Social Engineering Attacks)
• فیشینگ هدفمند (Spear Phishing)
• دام‌های عاطفی (Honey Trapping)

دستگاه‌ها و اطلاعات محرمانه کارکنان رو مورد هدف قرار بدن. آموزش و کنترل دسترسی (Access Control) برای کاهش این نوع آسیب‌پذیری‌ها ضروریه.

سایت فیزیکی (Physical Site)

اکسپلویت‌ها ممکنه به‌صورت فیزیکی و در محل انجام بشن، مخصوصا اگه امنیت فیزیکی ضعیف باشه یا کنترل دسترسی مناسبی وجود نداشته باشه. همونطور که یه دزد میتونه با نفوذ فیزیکی به یه مکان دزدی کنه، یه مهاجم سایبری هم میتونه به‌صورت فیزیکی یا از راه دور وارد بشه و حمله‌ای انجام بده که کل شبکه رو به خطر بندازه.

گروه‌هایی که اکسپلویت‌ها در اون‌ها دسته‌بندی میشن

اکسپلویت‌های روز صفر (Zero-Day Exploits)

این دسته شامل اکسپلویت‌هایی میشه که قبلا ناشناخته بودن یا به خاطر آسیب‌پذیری‌های جدیدی که قبلا شناسایی نشده بودن به وجود اومدن. پیش‌بینی این نوع حملات برای توسعه وصله‌ها (Patches) یا طراحی استراتژی‌های دیگه برای کاهش آسیب‌پذیری‌ها و تهدیدات ضروریه.

آسیب‌پذیری‌های شناخته شده (Known Vulnerabilities)

این آسیب‌پذیری‌ها قبلا شناسایی و مستندسازی شدن. در این شرایط، وصله‌ها و راه‌حل‌های مختلف برای اصلاح اون‌ها ارائه میشه، اما مجرمان سایبری میتونن به این اسناد دسترسی پیدا کنن و برای طراحی یه اکسپلویت از اون‌ها استفاده کنن. ریسک اصلی اینجاست که سازمان‌ها اغلب به اندازه کافی سریع اقدام به اعمال وصله‌ها یا اصلاح مشکلات نمیکنن و همین موضوع باعث باقی موندن آسیب‌پذیری‌ها میشه.

چطور اکسپلویت‌ها اتفاق می‌افتن؟

اکسپلویت‌های از راه دور (Remote Exploits)

این نوع از اکسپلویت‌ها روی یه کامپیوتر خارجی و از طریق یه شبکه مثل اینترنت یا اینترانت اجرا میشن. مهاجم بدون دسترسی قبلی به سیستم، از یه آسیب‌پذیری امنیتی سوءاستفاده میکنه. هدف از این نوع حمله معمولا دسترسی به داده‌ها، سرقت اطلاعات یا نصب بدافزار روی یک دستگاه یا حتی یه شبکه کامل هست.

اکسپلویت‌های محلی (Local Exploits)

این نوع اکسپلویت فقط در صورتی اجرا میشه که فرد مخرب به یکی از دستگاه‌های شبکه دسترسی داشته باشه، مثلا از طریق یه حساب کاربری آلوده شده.

اکسپلویت‌های کلاینت (Client Exploits)

در اینجا کاربر هدف حمله قرار میگیره. مهاجم کاربر رو فریب میده تا روی چیزی کلیک کنه و بدافزاری رو دانلود کنه که بعدا میتونه شبکه یا سیستم رو به خطر بندازه.

کیت‌ها و شناسایی اکسپلویت‌ها

کیت اکسپلویت چیه؟
کیت‌های اکسپلویت به‌صورت خودکار و بی‌صدا در هنگام مرور وب به دنبال آسیب‌پذیری‌های موجود روی دستگاه کاربر میگردن.

این کیت‌ها عمدتا به‌صورت خودکار کار میکنن و به یکی از روش‌های محبوب برای توزیع ابزارهای دسترسی از راه دور (Remote Access Tools) و بدافزارهای گسترده توسط مجرمان سایبری تبدیل شدن، به‌خصوص برای کسانی که دنبال سود مالی هستن.

معمولا این فرآیند با ریدایرکت (Redirect) به یه صفحه آغاز میشه، سپس اکسپلویت اجرا میشه و در نهایت Payload تحویل داده میشه و کنترل دستگاه میزبان به دست مهاجم میفته.

کیت‌های اکسپلویت میتونن برای تست نفوذ (Penetration Testing) هم استفاده بشن تا امنیت یه سیستم بررسی بشه. به عنوان مثال، Fortinet Exploit Kit برای شبیه‌سازی حمله و شناسایی آسیب‌پذیری‌ها مورد استفاده قرار میگیره.

چطور یه حمله اکسپلویت رو تشخیص بدیم؟

کاهش سرعت عملکرد (Slow Performance)

یکی از نشانه‌های آلودگی به بدافزار اینه که دستگاه یا سیستم به‌طور ناگهانی کند بشه. اگه سیستمی که همیشه سریع کار میکرد ناگهان کند بشه، ممکنه به خاطر یه آلودگی ناشی از اکسپلویت باشه.

کرش‌ها یا هنگ‌های مکرر (Frequent Crashes or Freezes)

هنگ کردن، کرش کردن و صفحه مرگ آبی (Blue Screen of Death) میتونن دلایل فنی مثل ناسازگاری بین سخت‌افزار و نرم‌افزار داشته باشن، اما آلودگی به بدافزار هم یکی از علل رایجه.

تغییرات غیرقابل توضیح در تنظیمات (Unexplained Changed Settings)

اگه متوجه تغییراتی شدید که خودتون ایجاد نکردید، مثل تغییر صفحه اصلی مرورگر، ممکنه نشونه‌ای از دسترسی غیرمجاز یا فعالیت بدافزاری باشه.

پاپ‌آپ‌ها و تبلیغات مزاحم (Tons of Pop-ups or Ads)

پاپ‌آپ‌های زیاد ممکنه نشونه حضور بدافزار باشن. این تبلیغات میتونن فعالیت‌های مرور شما رو زیر نظر بگیرن و حتی داده‌ها و رمزهای عبور شما رو سرقت کنن.

از دست رفتن فضای ذخیره‌سازی (Loss of Storage Space)

اگه فضای ذخیره‌سازی به‌طور ناگهانی کاهش پیدا کنه، یکی از دلایل احتمالی میتونه آلودگی به بدافزار باشه و باید سریع بررسی بشه.

چطور یه حمله اکسپلویت رو برطرف کنیم؟

برای مقابله با حملات سایبری و کاهش تاثیر اون‌ها باید بلافاصله بعد از انتشار وصله‌ها (Patches) اونا رو نصب کنید. علاوه بر این، آموزش امنیت سایبری و آگاهی کارکنان و سرمایه‌گذاری روی نرم‌افزارهای امنیتی ضروریه.

استفاده از برنامه‌های خودکار که نشت اطلاعات و افشای داده‌ها رو شناسایی میکنن هم یه راه موثره. همچنین، اطمینان از اینکه مشتریان و فروشندگانی که به سیستم شما دسترسی دارن از سطح امنیت مناسبی برخوردارن، بسیار مهمه.

چطور از اکسپلویت جلوگیری کنیم؟

جلوگیری از وقوع حملات، همیشه بهتر از رفع آسیب‌هاست. برای جلوگیری از سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌ها، باید اقدامات زیر رو انجام بدید:

نرم‌افزار:

• به‌روزرسانی سریع نرم‌افزارها و اعمال وصله‌ها
• اجرای اسکن‌های آنتی‌ویروس

سخت‌افزار:

• به‌روزرسانی سیستم‌عامل‌ها
• اسکن با آنتی‌ویروس
• اجرای پروتکل‌های کنترل دسترسی

شبکه:

• رعایت عادات ایمن در استفاده از شبکه
• کنترل دسترسی
• نظارت بر شبکه برای شناسایی فعالیت‌های غیرمعمول
• ایجاد امنیت شبکه

کارکنان:

• آموزش در زمینه عادات ایمن محاسباتی
• آموزش شناسایی و پیشگیری از ریسک‌ها
• فعال‌سازی احراز هویت چندمرحله‌ای (Multi-Factor Authentication – MFA)

سایت فیزیکی:

• حفظ امنیت فیزیکی
• کنترل و نظارت بر دسترسی

نمونه‌های معروف از اکسپلویت‌ها

در سال‌های اخیر، حملات بزرگی با استفاده از اکسپلویت‌ها انجام شده که منجر به نشت گسترده اطلاعات شده.

Yahoo (2016):

در سال 2016، Yahoo فاش کرد که یک اکسپلویت چند سال قبل باعث نشت داده‌های 1 میلیارد کاربر شده بود. این آسیب‌پذیری به خاطر یک الگوریتم ضعیف و منسوخ به وجود اومده بود و دسترسی هکرها به حساب‌های ایمیل مختلف رو فراهم کرده بود.

Eternal Blue:

این اکسپلویت از یه نقص در پروتکل Windows Server Message Block (SMB) سوءاستفاده میکرد. این آسیب‌پذیری توسط آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) کشف شد اما توسط گروه Shadow Brokers دزدیده و افشا شد. از این اکسپلویت در حملات باج‌افزاری NotPetya و WannaCry استفاده شد.

Equifax: شرکت اعتبارسنجی Equifax در نتیجه سوءاستفاده از یک آسیب‌پذیری در فریم‌ورک Apache Struts دچار نشت عظیم اطلاعات شد. این آسیب‌پذیری وصله شده بود اما Equifax نتونست به‌موقع سیستم آسیب‌پذیرش رو به‌روزرسانی کنه و در نهایت منجر به این نفوذ شد.

در انتها اگر این مطلب براتون مفید بود، سوالات و نظراتتون رو با ما به اشتراک بگذارین.